De realisatie van een buitengewoon zelfbeeld

Een beknopt relaas van een psychotische ervaring. Over openbaring en verwerkelijking; waanzin als toegepaste mystiek.

Voorwoord

In januari 2009 werd ik gedwongen opgenomen op de gesloten afdeling van de GGZ te Alphen aan den Rijn. Mijn vier dagen durende psychose had zich ontwikkeld volgens het boekje. Voorafgegaan door kenmerken van burn-out, depressie en de daarop volgende existentiële vragen¹ had ik mij in een breed assortiment diepgaande lectuur gestort. Met het hek van de dam en het vizier op oneindig kwam ik precies daar uit; in een ervaring van onbegrensde verbondenheid met alles dat is.

De vreugdevolle kant was een staat van zijn waarin oorzaak en gevolg samensmolten.² Antwoord en vraag dienden zich gelijktijdig aan en ik ondervond geen enkele beperking. Moeiteloos stroomde ik naar alles wat zich aandiende, en in een maximale euforie stelde ik vast dat ons bestaan gesneden koek voor me was. Ik hoefde de boodschap alleen nog maar even over te brengen.

Met dit beknopte essay wil ik geïnteresseerden deelgenoot maken van mijn bevindingen rondom deze gebeurtenis.

De realisatie van een buitengewoon zelfbeeld

Buitenstebinnen
Mijn psychose zou ik samen willen vatten als een ‘verschuiving van primaire aandacht richting de innerlijke belevingswereld’. Net als tijdens dromen kunnen hierdoor obscure aspecten van het bewustzijn geopenbaard worden. De verschuiving creëerde een gevoel van oneindige verbinding³ aangezien de perceptie van afscheiding verankerd ligt in de fysieke realiteit; ze bestaat alleen in onze voorstelling van de buitenwereld.⁴ Dit proces ging hand in hand met een verruiming van de betekenis van symbolen doordat de afbakening tussen classificaties oplost. Hardnekkige kaders vervagen en een groeiende verscheidenheid aan ervaringen gaan als kleuren in een regenboog naadloos in elkaar over.

De interpretatie van deze ontwikkeling wordt bemoeilijkt omdat een mens alleen dat kan vertalen wat hij kent. Persoonlijke overtuigingen werken daarbij als filters: ze zetten de toon van een interne ontdekkingsreis net als bij iedere andere belevenis op ons pad. Zo was mijn paranoia niets meer of minder dan een negatieve invulling van de herkenning van algehele verbondenheid, en in essentie niet anders dan verschijnsels zoals ‘stemmen’. ⁵ Veel karakteristieke psychotische symptomen, uiteenlopend van verward spreken tot megalomanie, kunnen zo in beginsel relatief eenvoudig verklaard worden.

De wereld rond
Onze eigen ervaring is het enige waarvan we zeker kunnen zijn. In navolging van de klassieke filosofische aanhangers is dit sinds de opkomst van kwantummechanica ook de visie van veel wetenschappers. Het is simpelweg niet te bewijzen dat ‘de realiteit’ iets anders is dan de individuele beleving in het moment. Een gedeelde ervaring of mening van een doorsneesamenleving doet aan dit feit niets af. Zonder tegenbericht is ‘de echte werkelijkheid’ nog nergens aangetroffen, is ze wetenschappelijk gezien bovendien onwaarschijnlijk en dus in het beste geval een platte aanname.

Een individuele beleving is mede om deze reden niet minder waar of slechter dan welke andere willekeurige beleving dan ook. De waardering van manifestaties wordt echter in hoge mate cultureel bepaald. Normaal is wat we gewend zijn, en gek een afwijking daarvan. In het geval van een psychose kan deze dan ook afhankelijk van de omgeving bestempeld worden als negatief of positief. Zo kan de lokale zienswijze bijvoorbeeld neigen naar het gebrekkig functioneren van de hersenen of juist de mogelijkheid tot het overstijgen daarvan.⁶

Beter?
Daarmee komen we aan bij het centrale punt van mijn verhaal: de invloed die wij op elkaar uitoefenen. Als we een bijdrage willen leveren aan het welzijn in de breedste zin is de meest effectieve instelling het bevestigen van persoonlijke soevereiniteit.⁷ Dit is een universeel basisprincipe met een directe constructieve werking. In de praktijk komt het neer op omarming van de eigen verantwoordelijkheid van ieder mens in ieder scenario.⁸ Het uit zich in authentieke communicatie door respect voor een hulpvraag en een onbevooroordeelde faciliterende houding.⁹

Als we het hebben over vergroten van het psychisch welbevinden is er voor medicijnen slechts een bijrol weggelegd. In de context van acute bestrijding van trauma door het aanbieden van een rustpunt kunnen ze tijdelijk erg zinvol zijn. Het lijkt echter onwaarschijnlijk dat ze ooit een structureel antwoord zullen bieden. Een terughoudende aanpak is hier dan ook gewenst; de achteloosheid waarmee mij twee jaar Zyprexa werd voorgeschreven, alleen omdat de richtlijnen dat aangeven, zou ik onverantwoordelijk willen noemen.¹⁰

Afstemming
Gelukkig ben ik vrij eigenwijs al snel begonnen met het geleidelijk vervangen van medicatie door meditatie. Achteraf beschouwd was dit ook de beste keuze aangezien er ruimte ontstond voor mijn analytische verwerkingsproces. In het kader van herstel zie ik geen andere optie dan maatwerk als uitgangspunt. Iedere aanleiding en oplossing is mijns inziens net zo uniek als de vingerafdruk van de persoon in kwestie.

Voor begeleiders zou mijn advies dan ook zijn: experimenteer. Sta in samenwerking met de cliënt open¹¹ voor uiteenlopende therapieën¹² en volg vooral dat wat goed aanvoelt. Ondersteunen van zelfstandige groei door het wederzijds delen en integreren van ervaringen gaat in dit proces gelijk op. Op deze wijze kan een psychose voor alle partijen getransformeerd worden tot een waardevolle gebeurtenis.

Binnenstebuiten
Acceptatie creëert een mogelijkheid voor herdefiniëren en het vinden van een evenwicht. Deze balans tussen de innerlijke belevingswereld én buitenwereld resulteert in het natuurlijk doorstromen van de één in de ander.¹³ Dat dit een uitdaging kan zijn ben ik me terdege bewust, en ik ben er net zo zeker van dat het door iedereen te realiseren is.

De onderlinge verbondenheid van oprecht ontvangen en delen in een spontane expressie leidt tot grenzeloze creativiteit¹⁴ die niet voorbehouden is aan (ex-)psychotici.¹⁵ Want uiteindelijk zijn we net als iedereen; gewoon anders.

Samen te vatten als: wie of wat ben ik eigenlijk?
Naast volmaakte gelukzaligheid heb ik ook meerdere angstaanjagende episodes meegemaakt.
In deze context heb ik het over weten als gevoel. De resonantie met deze bredere waarheid is zo intens dat er geen twijfel bestaat over de echtheid ervan. Voor meer informatie zie bijvoorbeeld ‘My stroke of insight’.
Zie ‘De filosofie van oneindigheid’.
Dit verschijnsel gaat vanwege het ontbreken van eigen grenzen veel dieper dan de benaming in eerste instantie doet vermoeden. Het betreft hier intieme communicatie met een aanwezigheid die directer en vele malen doordringender is dan we gewend zijn. Dit verklaart ook de waarde die aan de ‘stem’ wordt gehecht. Het voelt wezenlijk substantiëler dan de zaken die zich aan de oppervlakte van de buitenwereld afspelen.
Zie bijvoorbeeld ‘Crazywise’.
De perceptie van (patiënt als) slachtoffer is een devaluatie en versterkt onvermogen in de basis. Hieronder valt ook ‘hulp’ zoals medicatie en therapie, indien de intentie ‘reparatie’ is: het oplappen van iets dat kapot is. Iedere manifestatie is natuurlijk en zinvol in de context van ‘meest efficiënt voor het individu in dat moment’.
Zie ‘Voor beginners’.
Acceptatie is primair. Dit vereist geen voorkennis en opent de deur naar begrip.
Het is niet mijn bedoeling om de hulpverlening hier een zwartepiet toe te spelen; flexibele toepassing zou te prefereren zijn.
Bevestiging door luisteren. Zie ‘Presence’.
Zie bijvoorbeeld ‘Mapping the Field of Subtle Energy Healing’.
In mijn optiek zijn ‘psychiatrische aandoeningen’ in de regel ophopingen van weerstand uit alledaagse patronen. Het betreft hier disharmonie in ons gevoel, denken en handelen. Onderdrukking zal uiteindelijk altijd op één of andere manier tot uiting komen. Zie ook ‘De fysica van bewust kiezen’.
In dit wereldbeeld kunnen we de mensheid zien als een continu veranderend collectief dat onbaatzuchtig de vruchten plukt van haar unieke verschillen met het contrast als voedingsbodem voor een ongelimiteerde diversiteit aan ideeën.
Zie bijvoorbeeld ‘Flow, the secret to happiness’.